|  KULTURË  |  HISTORI  |   POLITIKË  |  OPINIONE  |  ADRESARI  |  ARKIVI  | 

REVISTË PËR SOT, APO PËR NESËR ?

24 prill 2004 / TN

 

Dr. Skënder GASHI - Vjenë (AUSTRI)

 

(Rreth përmbajtjes së 3.415 faqeve material të botuar në Revistën për Histori, Kulturë, Letërsi e Politikë “Dardania” – Vjenë)

 

Nisma e Shoqatës Kulturore- Sportive “Dadania” të Vjenës (e themeluar më 1982 dhe e shuar më 1989) për botimin në gjermanisht të një reviste shkencore për histori, kulturë, letërsi e politikë e kishte dhe vazhdon ta ketë edhe sot e gjithë ditën qëllimin që lexuesit gjermanishtfolës (në Austri, Gjermani e Zvicër) t’ia prezantojë rezultatet e mëherëshme dhe ato më të rejat jo vetëm të albanologëve gjermanofolës e të dijetarëve shqiptarë, por edhe të atyre fushave të tjera të dijes e të krijimtarisë: letrare, politike, juridike, kulturore etj. Duke e ditur se cilit publik po i drejtohet, redaksia e revistës Dardania është përpjekur skajshmërisht të distancohet nga çdo formë e historicizmit regresiv dhe nga shtjellime që mund të shihen si bartëse të ndonjë “romantizmi” të vonuar nacional të mbështetur mbi mite të politizuara dhe nga çdo lloj instumentalizmi të historisë. Ajo është përkjekur, rrjedhimisht, t’i shmanget trajtimit të njëanëshmëm të temave të shtruara, në mënyrë që kjo të mund të bëhet revistë që e vazhdon dijen albanologjike si nocion përmbledhës sipas standardeve europerëndimore.

 

Rrethana që materialet e botuara në këtë revistë vazhdojnë të citohen në punime të dijetarëve europianë sikur e shpërblen synimin e kësaj reviste. Duke qenë se gati në çdo vëllim të kësaj reviste trajtohen kronologjikisht tema që nga lashtësia deri në aktualitetin e ditëve tona, secili vëllim i Dardanisë e luan funksionin e një historie të shkurtër të shqiptarëve e të gjuhës dhe etnologjisë së tyre.

 

Deri më tani janë botuar 11 vëllime me 3.415 faqe. Revista Dardania nuk është shitur, prandaj ka pasur dhe ka nevojë për përkrahje finansiare.Vëllimet e deritanishme të kësaj reviste janë botuar falë mbështetjes finansiare të: Shoqatës Kulturore – Sportive “Dardania”, të Partisë austriake të të Gjelbërve, të kosovarëve me banim në Bratisllavë, të Degës në Zvicër të LDK-ës, të Ministrisë austriake të Punëve të Jashtme dhe të Qeverisë në ekzil të Kosovës, të Kultur Kontakt– Austria dhe të disa kosovarëve, bashkëpunëtorë të firmës First Insurance Contact AG në Zvicër.

 

Sado që revista Dardania nuk ka qenë dhe nuk do të jetë revistë në shërbim të ndonjë partie politike, falë pikërisht angazhimit të përfaqësive të LDK-ës në Austri, Gjermani e në Zvicër, revista Dardania mund të lexohet edhe në bibliotekat e të gjitha akademive e në sosh nacionale dhe të insituteve që merren me çështje të albanologjisë, të sllavistikës e të Ballkanit në përgjithësi, në të gjitha bibliotekat e parlamenteve, të misistrive të punëve të jashtme dhe të partive politike e të Akademive Politike të tyre; personaliteteve të fushës së politikës e të politikologjisë, përfshirë këtu edhe OSBE-në e Parlamentin Europian jo vetëm në shtetet gjermanishtfolëse por edhe në Belgjikë, Britani të Madhe e në SHBA.

 

Nuk është mbase i tepërt e as prepotent pohimi të thuhet se revista Dardania, siç është thënë në më shumë se një recension, e ka synuar përmbushjen e një detyre intelektuale që do të duhej ta bënin akademitë e shkencave të të dy kryeqendrave shqiptare, Prishtinës e Tiranës. Duke qenë pak e njohur për lexuesin shqiptar, roli dhe efektet e kësaj reviste mbetet, siç ka ndodhur me të gjitha botimet në emigracion -qofshin ato edhe avetarë të Naum Veçilharxhit apo Albania të Konicës - të gjykohen vetëm nga brezat që vijnë.

 

 

Ja tani paraqitja shkurtazi e temave të trajtuara në vëllimet e botuara deri tani të revistës “Dardania”.

 

Vëllimi 1 (1990)

 

Vëllimi i parë i revistës Dardania u botua më 1990, përkatësisht në kohën kur në Kosovë kishte filluar rezistenca kolektive e kosovarëve kundër pushtetit jugosllav dhe atëherë kur partia e vetme politike LDK kërkonte njohjen e mëvetësisë së Kosovës. Në këtë vëllim hynë punimet Kontributi i dijetarëve të Austro- Hungarisë në studimin e Shqipërisë (Kurt Gostenschnig), Dokumente austriake përkitazi me ngjarjet në Kosovë e në Rrafshin e Dukagjinit të kohës së luftërave austriake- osmane (Selami Pulaha); Konfesioni dhe Kombësia tek Shqiptarët (Max Demeter Peyfuss); Shqipëria dhe Shqiptarët (Karl Kaser). Për herë të parë në formën e tij të plotë në këtë vëllim u ribotua shkrimi i Leo Freundlich Golgotha shqiptare si dhe raporte të Federatës Ndërkombëtare të Helsikit për të Drejat e Njeriut lidhur me zhvillimet në Kosovë, me theks të veçantë mbi ngjarjen e hidhëshme të helmimit misterioz të nxënëssve shqiptarë në Kosovë.

 

Në vëllimin 2 – 3 (1993) u ribotua punimi deri atëherë i panjohur i Norbert Joklit Kontribute gjuhësore paleo-etnologjisë të Ballkanit që i trajton marrëdhëniet më të lashta midis greqishtes e shqipes. Pas analizës së thellë temës së shtruar N. Jokl arrin në përfundimin se detyrë e studimeve të së ardhmes mbetet ta përcaktojnë se cilit nga këta dy popuj: shqiptarëve e grekëve i bie e drejta e zotit të shtëpisë në Ballkan, meqë popuj të lashtë të mirëfilltë ballkanikë janë vetëm këty të dy. Pason punimi i Fatos Baxhakut përkitazi me kufinjt midis shqiptarëve, bullgarëve e serbëve në shek. 19.

 

Në vazhdim botohen punime në të cilat trajtohen çështja e krjimit më 1912 të shtetit shqiptar dhe arësyet e mbetjes jashtë kufinjve të shtetit politik shqiptar të viseve të Kosovës dhe të viseve të tjera të banuara nga shqiptarët (Oskar Lehner); Atentati i Sarajevës dhe Çështja e Fajit Historik si dhe një shkrim nga Kongresi III i Pakicave Kombëtare – Gjenevë, 1927 në të cilin trajtohet gjendja e maqedonëve dhe e shqiptarëve në Mbretërinë Serbe-Kroate-Sllovene, për të vazhduar me punimet frëngjisht të Paskal Milo-s përkitazi me qëndrimin e Mbretërisë SKS ndaj Çështjes shqiptare në Konfencën e Paqes në Paris 1919-1920 dhe të Marenglen Verlit mbi Reformën agrare dhe kolonizimin e Kosovës në vitet 1919-1941. Duke vazhduar me raportet midis shqiptarëve e sllavëve të jugut, në vazhdim botohet një analizë platformës politike serbe kashi shqiptarëve, të formuluara në librin Problemi Shqiptar dhe marrëdhëniet midis Serbisë e Austro-Hungarisë; teksti integral i Elaboratit të V. Čubrilović-it për dëbimin e shqiptarëve; një punim për padrejtësinë e Europës karshi Kosovës që e la nën Serbinë ( Manfred Scheuch) si edhe punimi i gjatë për Perspektivat për satusin e ardhshëm politik të Kosovës (Johannes Tretter, Joseph Marko, Tomislav Boric) në të cilin arësyetohet e drejta e kosovarëve për vetëvendosje, përkatësisht për pavarësm nga Jugosllavia. Vëllimi mbyllet me një punim të gjatë të ministrit të asokohshëm të arësimit Muhamet Bicaj përkitazi me rrënimin nga Serbia të sistemit shkollor të Kosovës.

 

Vëllimi 4 (1995)

 

Në këtë vëllim mbizotërojnë temat nga historia e lashtë dhe ajo mesjetare e shqiptarëve. Vëllimi nis me punimin e Hermann Ölberg-ut Mbi Atdheun e Kryehershëm të Shqiptarëve, në të cilin ky - në dritën e zhvillimeve fonetike në shqipen të latinizmave dhe të elementeve leksikore nga greqishtja e vjetër si dhe në bazë të toponimisë paralatine dhe kohës së krishterimit të pararendësve të shqiptarëve - arrin në përfundimin se shqiptarët janë popull vendës në viset që i banojnë edhe sot. Pason punimi i ilirologut Aleksandar Stipčević Çështja e Kontuinuitetit Iliro-Shqiptar dhe Aktualiteti i tij sot; punimi i dijetares kosovare Edi Shukriu për Dardaninë e Lashtë, botimi pothuaj i krejt tekstit në origjinalin latin dhe në përkthimin gjerman të raportit të Glliellmus Adae – Brocardus (1332) që ka të bëjë me shtetin dhe sundimtarët serbë të Rashkës dhe me Shqipërinë e me të kulturën e shqiptarëve si dhe punimi Shqiptarët në Mbretërinë Serbe të Nemanjidasve i historianit Pëllumb Xhufi, për të vazhduar me punimin e Selami Pulahës rreth pjsëmarrjes, të mohuar nga historiografia serbe, së shqiptarëve në Betejën e Kosovës. I pandashëm nga tematika e Betejës së Kosovës dhe sidomos nga çështja nëse kosovarët ishin popullatë shumicë e Kosovës mesjetare apo këta paskan ardhur në shek. 17, siç ia ka anda të besojë historiografia serbe, është edhe punimi i Alain Ducellier A e pushtuan Shqiptarët Kosovën?. Një risi në fushën e kërkimeve albanaologjike paraqet në këtë vëllim puni i Skënder Gashit mbi Përkimet Shqiptare-Sase dhe Reliket Onomastike e Gjuhësore Sase në Kosovë.

 

Përmes këtij punimi dëshmohet për herë të parë ndikimi i gjermanishtes mesjetare në shqipen, kryesisht në terminologjinë e xehtarisë por edhe shembuj të shqiptarzimit të sasëve gjermanofolës në minierat-qytete të mesjetës dhe sidomos në vendbanimet –miniera më pak të njohura të Kosovës. Në pjesën që i bëhet vend letërsisë janë botuar punimi i Reinhardt Lauer Vrasësit e shndërruar në Heronj në të cilin trajtohet ringjallja për qëllime politike e epikës serbe të mveshur edhe sot e gjithë ditën me mitlogji si edhe roli i simoblit të ujkut në këtë letërsi; disa poezi të Ali Podrimes dhe punimi i Anton Berishës Mbi Veprën Letrare të Martin Camajt. Nga fusha e aktualitetit politik në këtë vëllim janë botuar punimet e: (ish)ministrit astriak të punëve të jashtme Alois Mock Konflikti në ish Jugosllavi: Shkaqet dhe Natyra e tij; Daradan Gashit: Gandizëm apo Makiavellizëm, i cili e analizon politikën aktuale të Kosovës dhe arrin në përfundimin se një konfrontim i armatosur është i paevitueshëm. Të lidhura me krizën në ish Jugosllavi janë edhe punimet e ministrit bullgar të mbrojtjes Valentin Aleksandrov dhe ato të gjeneralit shqiptar Adem Çopani.

 

Vëllimi 5 (1996)

 

Në këtë vëllim janë botuar punime që kanë të bëjnë me autoktoninë e shqiptarëve në Ballkan në dritën e gjuhës dhe të onomastikës (E. Çabej); mbi hapësirën gjeografike të përhapjes në Ballkan të nocionit arbën /arbër (Kasem Biçoku); mbi emrat personalë të shqiptarëve në krahinat e Gallapit e të së ashtuquajturës Serbi e Jugut në shek. 14 në dritën e burimeve raguzase ( S. Gashi), me shqiptarët dhe orthodoksinë (Oliver- Jens Schmitt), me shpërnguljen me dhunë të shqiptarëve të Kosovës e të Maqedonisë pas Luftës II Botërore (Zamir Shtylla).

 

Nga historia më e re e shqiptarëve dhe rrjedhat aktuale politike në hapësirën gjuhësore të shqipes në këtë vëllim janë botuar punimet Rreth Formave dhe Pasojave të Shfrytëzimit të Pasurive të Kosovës pas Luftës II Botërore (Marenglen Verli); një paraqitje panoramike e potencialeve të Kosovës në rrafshin e turizmit e të pasurive nëntokësore (Enver Robelli e Shaip Latifi); Aspiratat e Shqiptarëve për Vetëvendosje e për Bashkim gjatë Luftës II Botërore (Fehmi Rexhepi); Kalimi nga “Çështja Maqedonase” në Çështjen Shqipare në Maqedoni (Stefan Tröbst); arësyetmi mbi bazat e së drejtës ndërkombëtare për një universitet shqiptar në Maqedoni (Eric Siesby); “Lëndimi” dhe “Respektimi” i ndjejnjës kombëtare në shembullin e Kosovës (Dardan Gashi) si dhe Dënimet politike si Formë e Shkeljes së të Drejtave e Lirive individuale e kolektive të Popullit shqiptar të Kosovës (Ismet Salihu). Në këtë vëllim janë botuar edhe punimet me karakter etnologjik Rreth së drejtës fisërore tek Ilirët (Enver Shoshi – Hoxhaj); Kanuni i i Maleve i Shqipërisë – Prapavia e Mënyrës së Jetesës në Shqipërinë e Veriut (Michael Schmidt Necke ).

 

Njohësi i mirë i letërisisë shqipe Hans Joachim- Lanksh e bëri të mundshme që Dardania të mund të fillonte edhe me botimin e begatisë letrare shqipe. Pa ndihmën e këtij albanologu të angazhuar, kjo ndërmarrje do të ishte potuaj se e pamundshme. Kështu, pas shkrimit hyrës përkitazi me kriteriumet që do t’i ndjek ai në përzgjedhjen e lëndës, pasojnë punimet e përkthyera e të përgatitura për shtyp të gjashtë poeteshave shqiptare (Luljeta Lleshanaku, Kate Xukaro, Lindita Aliu, Edi Shukriu, Lindita Arapi dhe Alma Mera) si edhe një shkrim për vlerat e krijimtarisë së Anton Pashkut dhe disa shkrime të tij – natyrisht të përkthyera nga shqipja nga Hans Joachim – Lanksch.

 

Vëllimet 6 e 7 (1997)

 

Iniciativa e botuesit të revistës Dardania për ta vënë në qendër të vemendjes Çështjen e pazgjidhur as sot e kësaj dite Shqiptare, hasi në mirëkuptim tek instancat shtetërore e politike të Austrisë, kështu që nga 7 deri më 10 qershor 1993 u mbajt në Vjenë Konferenca ndërkombëtare „Rikthimi i Çështjes Shqiptare – Rëndësia e saj për Ballkanin dhe Europën“. Jo vetëm mbajtja e Konfrencës, porse edhe botimi i materialeve të kësaj konference në dy vëllime të veçanta (tematike) mundi të jetësohej vetëm falë Ministrisë austiake të Punëve të Jashtme në krye të së cilës qëndronte njohësi i mirë dhe përkrahësi i zgjidhjes së drejtë të Çështjes Shqiptare ministri i asokohshëm i punëve të jashtme të Asurstrisë i ndeuari Dr. Alois Mock. Së këndejmi edhe vëllimet 6 e 7 të Dardanisë, të përgatitura për shtyp nga S. Gashi e nga Christine von Kol, i kushtohen pikërisht autoritetit të ministrit austriak tlë punëve të jashtme Dr. Dalois Mock.

 

Kjo Konferencë e rrjedhimisht edhe dy vëllimet e revistës Dardania ku janë të përmbledhura të gjitha kumtesat dhe diskutimet e konferencës, janë internacionalizimi i parë i cytur nga shqiptarët i Çështjes shqiptare. Kjo ndërmarrje, me gjithë respektin, do të ishte punë e që nuk e bëri asnjëra nga dy akademitë e shkencave as ajo e Tiranës, e as ajo e Prishtinës. Në Konferencë muarrën pjesë dijetarë të historisë nga Shqipëria (Arben Puto, Kristo Frashëri, Luan Malltezi, Lefter Nasi, Zamir Shtylla), Kosova (Idriz Ajeti, Gazmend Zajmi, Fehmi Agani, Sabri Hamiti, Veton Surroi); nga Serbia (Radovan Ramardžić, Sima Ćirokivć, Rade Mihalčić, Nikola Samardžić, Dušan T. Bataković, Nebojša Popov, Mihaljo Vojvodić, Momčilo Pavlović, Zagorka Golubović, Branisav Gligorijević, Dragan Bisenić); Greqia (Basilike Papoulia) Gjermania (Dorothea Razumowsky, Wolf Oschlies, Hans Joachim Hoppe) Austria (Karl Kaser, Wolfgang Libal, Hermann Ölberg, Vladislav Marjanović, Skënder Gashi), Zvicra (Paul Parin, Victor Mayer). Punimet e Konferencës u përcollën nga gazetarë europerëndimorë dhe nga sish kroatë, serbë e shqiptarë dhe u reflektuan në mjetet e kumtimit publik të këtyre vendeve.

 

Përkundër ndonjë deklarimi individual nga pjesëmarrës serbë në konfeencë se Çështja Shqiptare qenka mbyllur qysh më 1913, vetë pjesëmarrja konkrete e akademikëve dhe e politologëve serbë në këtë Konferencë ashtu si edhe dijetarët europerëndimorë e shqiptarë e pranuan edhe këta se Çështja Shqiptare është e hapur dhe se ajo do zgjidhje. Këtë të vërtetë e përforcon edhe vetë pjesëmarja aktive në punimet e Konferencës dhe diskutimet e kryetarit të Parlamentit të Austrisë z. Dr. Heinz Fischer si edhe ato të kryesuesëve të të gjitha klubeve të patrive politike të përfaqësuara në parlamentin e Austrisë që ishin në favor të rimarrjes në shqyrtim të çështjes së shtruar në këtë Konferencë, përkatësisht në këto dy vëllime të revistës Dardania. Vetëm duke kujtuar se arësyeja që materialet e kësaj konference u botuan vetëm në gjermanisht, mund të falet mosmbështetja e politikës kosovare dhe e diplomacisë së Shqipërisë mbi këto materiale në favor të zgjidhjes së Çështjes Shqiptare në përgjithësi dhe të asaj kosovare në veçanti, që pothuaj se mbetën pa jehonë në hapësirën gjuhësore të shqipes

 

Vëllimi 8  (1999)

 

Edhe në këtë vëllim janë shtjelluar tema të lidhura me segmente të historisë së shqiptarëve të Kosovës, arbërorëve në Greqi, shqiptarëve në Maqedoni dhe atyre në  Mal të Zi. Vazhdohet me temat mbi gjendjen më të re në Kosovë për sa u përket arësyeve si të krijimit ashtu edhe të vazhdimësisë së problemeve konfliktuoze në këtë regjion. Si rëndom, një vend i posaçëm i është lënë letërsisë. Ky vëllim fillon me punimin e Neritan Cekës Dardanët në antikë, në të cilin qortohet me argumenta mohimi nga dijetarë serbë i karakterit etnik e gjuhësor ilir të Dardanëve, përcjellur edhe me të dhëna mbi organizimin politik të Dardanisë në shek. 4. – 1 p. erës sonë.

 

Enver Hoxhaj, doktorant në Universitetin e Vjenës, shkruan lidhur me organizimin dhe me karkterin urban të qytetit Ulpiana të Dardanisë në kohën e hershme të krishtenizmit si dhe rreth raporteve të këtij qyteti me Romën.

 

Me interes për historinë e lashtë të Kosovës është punimi i Naser Ferrit mbi Përmendoret e Pjesëtarëve të Ushtrisë Romake në Kosovë: trajtohen 21 përmendore të vërtetuara epigrafike, të cilat janë prezantuar në mënyrë kronologjike, sipas vendgërmimeve.

 

Historia e mëvonëshme fillon me tërheqjen nga Skënder Gashi të paraleleve midis emrave të vëllazërive të popullatave shqipfolëse të Opojës dhe të asaj sllavishtfolëse të krainës së Gorës. Duke qenë një regjion gjithandej i rrethuar me popullatë shqipfolëse, Gora paraqet një ishull gjuhësor sllavishtfolës i cili megjithatë e ka të njëjin substrat e sperstrat gjuhësor e etnik si ai i popullatës shqipfolëse përrreth Gorës, përkatësisht të Opojës, të Lumës dhe të Malësisë së Tetovës.

 

Sipas rezultateve të punimit të Dardan Gashit, shtëpia si institucion dhe si simbol, është njëri nga elementet e identitetit kulturor e kombëtar të individit dhe të kolektivitetit shqiptar. Edhe pse shqiptarët nuk e theksojnë këtë, ata, në mënyrë eksplicite, në veprimet dhe në jetën e tyre janë të lidhur në mënyrë simbiotike me shtëpinë.

 

Interesante është edhe tema mbi shkatërrimin e bashkësisë fshatare në Malësinë e Shqipërisë Jugore. Kyrbeti merret në punimin e Robert Pichler si indikator i një rruge të gjatë dhe të mundimshme për në shtetet e Perëndimit, me ç’rast si pasojë e këtij migrimi rezulton dezintegrimi social i fshatrave dhe vetmia e të mbeturve.

 

Studimet mbi muzikën popullore (burimore) shqiptare janë të rralla. Punimet e para shkencore datojnë nga vitet e ’30-ta të shekullit të kaluar. Mbi gjendjen e kësaj discipline shkencore bëhet fjalë në punimin e mbështetur mirë nga Ardian Ahmedaja.

 

Rezultat i punmit të historiasnit të angazhuar Karl Kaser është se kapitali i historisë serbe e arrin deformimin thelbësor, pikërisht me kalimin e mitit të Kosovës në mit kombëtar, në të cilin mistifikohet populli Adas, si një kategori e amshueshme, hyjnore dhe johistorike e shoqërisë .

 

Atdheu i shqiptarëve, të cilin për herë të parë e zbulon historia e dokumentuar shtrihet: në veri të Liqenit të Shkodrës, në perëndim të detërave Jon e Adriatik dhe në lindje të maleve Pindus, në një rrip të ngushtë e të pykosur bregdetar prej të cilit në antikë gjysma jugore quhej Epirus, ndërsa pjesa veriore Illyria - thotë Jakob Ph. Fallmerayer: 1857. Pas ardhjes së sllavëve, harta topografike e Shqipërisë ndryshoi shumë. Shumë emra ilirë, grekë e latinë të vendeve u zëvendësuan me emra sllavë. Ky substituim i emrave luan rol të madh në shkrimin e historisë – konstaton Çlirim Bidollari në punimin e botuar në këtë vëllim..

 

Se krijimi i shetit, siç dihet, nuk është rezultat i angazhimit të vetëm një grupi etnik e tregon punimi i Johannes Irmscher në të cilin trajtohet kontributi i arvanitasve në formimin e shtetit grek. Në punimin në vazhdim të Hans Jürgen Sasse, paraqitet historiku dhe gjendja aktuale e studimeve të shqipes së Greqisë, ndërsa në raportin e Shoqatës greke për vëzhgimin e të drejtave të minoriteteve tregohet kush janë arvanitët, çfare është gjuha dhe kush janë ata që e flasin gjuhën (arvanitike / arbërisht) dhe se kjo shoqëri nuk e pëlqen termin arvaitke, porse atë të vetin arbërisht.

 

Të dhënat mbi emërtimet e vendeve dhe në të folmen e shqiptarëve në Maqedoni, janë të pakëta. Megjithatë, dialektologu Bahri Beci e tregon bindshëm në punimin e tij se shqiptarët në Maqedoni janë popullatë autoktone. Me statusin juridik - kushtetues të shqiptarëve në Maqedoni merret punimi i Shukri Rahimit në të cilin pasqyrohet kahja e vullnetit politik të kësaj popullate.

 

Në punimin në vazhdim të Riza Rexhës trajtohet pozita e shqiptarëve në Mal të Zi dhe kërkesat e shtruara të tyre në Memorandumin dërguar Konferencës për Paqe në ish Jugosllavi, të mbajtur në Gjenevë më 1992. Problemi i Kosovës nga pikëvështrimi katolik, është titulli i punimit të teologut zviceran Gert van Dartel në të cilin trajtohet roli dhe ndikimi diskutabil i kishës katolike në procesin e shkatërrimit të Jugosllavisë.

 

Tentimi për një autopsi të urrejtjes në Ballkan, është i lidhur ngusht me potencimin e thjeshtësimit të jokompatibilitetit dhe diskrepancës gjuhësore e kulturore midis elementit sllav në njërën dhe atij shqiptar në anën tjetër – është thelbi i punimit të Beqë Cufajt.

 

Fundi i politikës serbe në Kosovë ka pasur një paravijë të paramenduar historike. Pasqyrimi kronologjik i proceseve politike dhe historike në truall të Kosovës e të Jugosllavisë, tregon qartë se me çfarë intencioni – nacionalist - historik është inspiruar politika shtypëse dhe kolonializuese e Serbisë dhe çfarë argumentimi ekzistencial kishin shqiptarët t’i kundervehen asaj dhe pse ky qe një tentim i vonuar i Titos për integrimin e shqiptarëve dhe barazimin e pozitës së tyre në ish Jugosllavi, i dënuar për mossukses. Këto janë çështje që trajtohen në punmin e autorit Enver Hoxhaj.

 

Vëllimet 9 e 10 (2001; 002) janë numra tematikë që i janë kushtuar të drejtës për vetëvendosje të kosovarëve. Vëllimet janë përgatitur për botim nga S. Gashi e Lotar Classen

 

Në vëllimin 9 është përmbledhur lëndë që ka të bëjë me historikun e shkeljes së të drejtës për vetvendosje që Kosovarëve u ishte premtuar së pakut qysh në vitet 20 të shekullit që shkoi madje edhe në Kongresin e Dresdenit të Partisë Komuniste të Jugosllavisë kur kjo ishte në ilegalitet, një e drejtë dhe premtim që u nëpërkëmb nga të gjitha regjimet serbe e sllave të jugut që e mbanin Kosovën të pushtuar. Kjo e drejtë iu premtua kosovarëve edhe gjatë Luftës së Dytë Botërore pas gjithë gjasësh vetëm pse kjo ishte e vetmja mundësi për joshjen e kosovarëve të merrnin pjesë në luftë kundër pushtuesve nazistë. Por, skundër dihet, edhe ky premtim u shkel jo vetëm nga Partia Komuniste e Jugosllavisë sepse as partia simotër e Shqiprisë nuk mbetet e pafajshme.

 

Për t’u parë më konkretisht parahistoria e veprimeve të përhershme gjenocidale në rritje të secilit formacion politik të shtetit të sllavëve të Jugut ndaj shqiptarëve të cilët pa vullnetin politik të tyre kishin mbetur nën jurisdksionin e shteteve të sllavëve të jugut dhe ecuria e shkeljes sistematike të kësaj të drejte, në këtë vëllim janë dhënë pjesë nga pamfleti Načertanije (1844) i Milutin Garašanin-it; projekti Lufta Ballkanike e Shqipëria – Dalja e Ushtrisë serbe në Adriatik e Ivo Andrić- it ; „Konventa përkitazi me Rregullimin e Shpërnguljes së Popullatës “turke” nga Regjioni i Serbisë së Jugut” e aritur midis qeverive të Jugosllavisë e të Turqisë; Elaborati famëkeq i Vasa Čubrilović për dëbimin e shqiptarëve; Marrëveshja „Gentlemen“ Tito-Küprülü e vitit 1953 për shpërnguljen e shqiptarëve për të vazhduar me pjesë nga Memorandumi i Akademisë serbe të Shkencave e të Arteve; me disa reagime të dijetarëve europerëndimorë rreth këtij Memorandumi dhe me Platformën e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë. Kjo Platformë është përcjellur me një vërejtje të shkurtër të botuesve se ky qëndrim i Akademisë së Shqipërisë është i vjetëruar por që botohet në këtë vëllim për hir të pasqyrimit sa më plotënisht të çështjes së shtruar në këtë vëllim të revistës.

 

Në kapitullin E drejta e premtuar e Vetëvendosjes janë botuar punimet e historianëve kosovarë Muhamet Shatri e Izber Hoti. Në pinimin e M. Shatrit trajtohet Qëndrimi i Partisë komuniste të Shqipërisë ndaj çështjes së Kosovës në vitet 1941 – 1945 ndërsa në atë të Izber Hotit Qëndrimi i Partisë Komuniste të Jugosllavisë ndaj Çështjes së Kosovës në vitet 1919 – 1945. Këtyre punimeve u shkojnë pas teksti integral i Konferencës së Bujanit dhe disa sqarime lidhur me qëndrimin e historianëve shqiptarë rreth kësaj Konference si dhe punimi i Daut Bislimit rreth Konferencës së Prizrenit e cila edhe shënon varrosjen e së drejtës së kosovarëve për vetëvendosje.

 

Në kapitullin që përmban dokumentacion, janë botuar Deklarata Kushtetuese e 2 korrikut 1990; Deklarata e Pavarësisë, Teksti integral i Kushtetutës së Republikës së Kosovës, Referendumi për Pavarësinë e Kosovës, Deklarata Politike e Këshillit Koordinues të partive politike të shqiptarëve në Jugosllavi; Shkresa e Kryeministrit të Republikës së Kosovës Dr. Bujar Bukoshi drejtuar Lordit Carrington për njohjen e pavarësisë së Kosovës dhe letra përcjellëse e kryetarit të Këshillit Koordinues të Partive politike të Shqiptarëve në Jugosllavi Dr. Ibrahim Rugova; Raporti mbi zgjedhjet shumëpartiake për parlementin dhe për presidentin e Republikës së Kosovës si edhe lista me emrat e anëtarëve të parlamentit të Kosvos.

 

Në kapitullin e fundit janë botuar punimet e Rexhep Ismajlit: Shqiparët kanë të drejtë për vetëvendosje; Blerim Rekës (anglisht) Kushtetuta, Lufta e Paqja në rastet e Kosovës e të Maqedonisë; punimi i Arsim Bajramit: Administrimi ndërkombëtar i Kosovës – Dilema e Kundërthënie; punimi i Shkëlzen Maliqit (anglisht) Zhvillimi i politikës paqësore në Kosovë dhe punimet e Enver Hoxhajt Për një Shoqëri tjetër në Kosovë dhe një bisedë e gjatë e Dardan Gashit me Michael Steiner-in, e titulluar Ai tren ka ikur.

 

Vëllimi 10.

 

Me qëllim të mbulimit sa më plotësisht të temës së shtruar, në këtë vëllim janë ribotuar punimet e Manfred Scheuch; Oskar Lechner dhe H Tretter, J. Marko,T. Boric që ishin botuar në vëlimin 2 të kësaj reviste, për të vazhduar me punimin e Joseph Marko-s „Kosova Republikë“ – Midis të drejtës dhe të moralshmes në të cilin autori edhe një herë shprehet në favor të pavarësisë së Kosovës, si e vetmja dhe mundësia më e logjikshme për të dalur nga situata e krijuar pas konfrontimeve të armatosura midis kosovarëve dhe shtetit serb. Pyetjes që profesori i nderuar Frank Münzel e shtron që në titullin e punimit të vet: A mund të mbështetet pavarësia e Kosovës mbi të drejtën ndërkombëtare? jo vetëm i përgjigjet pozitivisht, porse e elaboron këtë të drejtë deri në hollësitë më të imëta.

 

Pavarësimin e Kosovës nga Jugosllavia e sheh për të arsyeshëm, të mundshëm dhe si të vetmen zgjidhje të drejtë edhe dijetari e ushtaraku austriak Erich Reiter në punimin e tij E drejta për vetëvendosje për Kosovën – Një vlerësim i konfliktit për Kosovën në rrafshin e sigurisë, të së drejtës dhe të atij politik. Me çështjen e statusit të ardhshëm të Kosovës në pikëvështrimin e së drejtës ndërkombëtare dhe në atë politik merren edhe profesorët nga Universiteti i Bozen-it (Tirol i Jugut, Itali) Christoph Pan e Beate Sibylle Pfeil. Pasojnë punimet anglisht të: Wolfgang Danspeckgruber: Kosovo – Conceptual challenges, practical problems, possible future lessons; Susan I. Woodward: “Kosovo and the Region - Consequences of the Waiting Game; Paul Williams: Intermediate Sovereignity as a Basis for Resolving  the Kosovo Crisis si edhe qëndrimi pro pavarësisë së Kosovës i Indipendent International Commission on Kosovo; Letra e Nelson Mandela-s drejtuar Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-ës Kofi Annan dhe punimi i autorit kosovar Shkëlzen Maliqi: Fourteen Theses on the Albanian Question. Adnan Dragaj, një autor kosovar i ri përkah mosha, merret me çështjen se si do të mund të arësyetohej pavarësia e Kosovës, sidomos në relacion me ekzistimin e një shteti të qajtur Shqipëri dhe me banorët e saj të quajtur shqiptarë.

 

Ky vëllim mbyllet me punimin e gjatë të juristit të ri gjerman Lothar Classen : Kosova – rast i aplikimit të Konventës së OKB për Gjenocidin, në të cilin konstaton se, për shkak të ushtrmit të gjenocidit jo vetëm më 1998, por edhe më parë mbi kosovarët, Jugosllavia, përkatësisht Serbia e ka humbur të drejtën ta ushtrojë sovranitetin e vet mbi këtë popull. Se instancat më të larta politike e ushtarake serbe e kishin përgatitur gjenocidin mbi kosovarët e dëshmon ushtaraku austriak Walter E. Feichtinger në punimin e tij Operacioni „Patkoi“ i forcave jugosllave të sigurimit – Shkas për Perëndimin apo Kaklulim i jugosllavëve, ndërsa politologu kosovar Enver Hoxhaj merret me analizën e spastrimeve etnike serbe në Kosovë gjatë viteve 1998-1999, si veprim i llojit të vet i organiazuar dhe i drejtuar nga qeveria serbe.

 

Vëllimi 11 (2002)

 

Ky vëllim nis me punimin e albanologut të madh Norbert Jokl Shqiptarët në të cilin trajton çështje të historisë së lashtë të shqipes dhe të folësve të saj në lidhje me atdheun paraballkanik e ballkaik të ilirëve e të thrakasve. Përafërsisht të njëjtën tematikë e gjejmë të trajuar edhe nga Fritz Lochner von Hüttenbach në punimin e tij Rreth filleve dhe zhvillimit të Iliristikës, në të cilin autori e shpejgon shuarjen e të ashtuquajturit panlirizëm, ithtarët e së cilit duke filluar nga shek. 19 e deri në vtet e ’30-ta të shekullit të kaluar nëpër gjithë Europën e Mesme e pjesërisht edhe në atë Perëndimore shihnin vetëm ilirë.

 

Autori tregon bindshëm se për pararendës të shqiptarëve mund të flitet vetëm në relacion me ilirët e Jugut, përkatësisht me Illyrii proprie dicti “Ilirët e mirëfilltë” të cilët shtriheshin pikërisht në hapaësirën e sotme të gjuhës shqipe. Krejt tërthorazi i lidhur me dardanët është edhe punimi i dijetarëve rumunë Dumitru Tudor & Cristian Vlădescu: Dardanët në Romula Malva. Ithtari i flaktë i tezës kundër prejardhjes ilire të shqipes e të shqiptarëve fillogu gjerman Gottfried Schramm e ka lejuar redaksinë e revistës “Dadania” që nga libri i tij Fillet e Krishterimit tek Shqiptarët ta ribotojë kapitullin mbi Gjuhën e mëvetëshme kishëtare të shqiptarëve, në të cilin autori mëton të tregojë se terminologjia kishëtare latine nuk ka kaluar në shqipen nga ilirishtja, por nga gjuha e besëve – një popullatë e vogël që banonte në Ballkanin lindor dhe për kryeqytet e kishte Remesianën, përkatësisht Bela Palanka-n e sotme të Serbisë.

 

Për herë të parë në këtë numër të Dardanisë botohen pjesë të gjata nga raporti i viteve 1377 – 1403 i mungut freng Johannes III (de Galonifontibus) përkitazi me popujt dhe shtetet e Europës Juglindore e të asaj Lindore. Në këtë raport autori e quan Shqipërinë Patria Magna populli i së clës është i krishter dhe e kishte alfabetin e vet. Nga trashëgimia e dijetarit të gjithanshëm kosovar Krist Maloki, Albert Ramaj e ka përgatitur për botim punimin në dorëshkrim Historiografia e re Shqiptare, në të cilin autori polemizon me çasjen alla Karl May historiografisë shqitare nga ana e disa dijetarëve ballkanas e europerëndimorë; ilirologu Aleksandar Stipčević prezentohet me punimin Albanologjia në Kroaci ndërsa Skënder Gashi me punimin Antroponimet sllave të shqiptarëve në shekujt 14-15 mëton të dëshmojë se shqiptarët e Kosovës, të Maqedonisë dhe të Serbisë së Jugut kishin gjatë këtyre shekujve aqë shumë antroponime sllave sa vështirë se mund të dalloheshin nga sllavët, ashtu sikundër ndodhi pas islamizimit të tyre kur këta, vështruar përkah prejardhja e antroponimieve që i bartnin, mund të ishin më shumë turq e arabë e fare pak shqiptarë. Autori e shfaq me maturi tezën se shqiptarët e Dardanisë antike nuk kaluan në besimin islam nga katolicizmi, por nga ortodoksizmi. Muhamet Tërnava dëshmon se në shek. 15-16 kishte një kolonizim të Kosovës me njerëz që mbanin kryesisht antroponime sllave, ndërsa historiani serb Vladislav Marjanović shkruan përkitazi me Pakicat kombëtare dhe pranimin e Mbretërisë Serbe-Kroate-Sllovene në Lidhjen e Kombeve në vitet '20 të shekullit që shkoi

 

Me punime që kanë për temë çështje të gjuhësisë shqitare paraqiten në këtë vëllim Ali Dhrimo me punimin Fan S. Noli - Tribun i fjalës shqipe; Emine Sadiku me punimin Fjalia në gjuhën shqipe dhe në atë gjermane si dhe Izer Maksuti me punimin Ndikimet e gjermaanishtes mbi shqipen. Hans Joachim – Lanksch, i cili e ka përzgjedhur e përkthyer gjithë lëndën letrare që përmbahet në këtë vëllim, paraqitet në këtu me një analizë për poezinë në Kosovë, me një punim të gjatë kushtuar krijimtarisë poetike të Martin Camajt dhe me prezantime të shkurtëra të shkrimtarëve Kasëm Trebeshina e Flora Brovina, për të vazhduar pastaj me prozë e poezi nga autorët shqiptarë: Kasëm Trebeshina, Flora Brovina, Fatos Lubonja, Lazër Radi, Visar Zhiti, Eqrem Basha dhe Beqë Cufaj. Vëllimi përmbyllet me novelën e Ardian-Christian Kyçykut “Trishtimi i Pasqyrës”.

 

Si të gjitha materialet e botuara deri tani ashtu edhe lënda e vëllimeve që do të botohet në vëllimet vjuese së shpejti do të mund të lexohen në internet në faqen www.dardania.net.