Pas 22 vjetësh një fjalor shqip-serbisht

Kulturë

4 dhjetor 2003 / TN

Çerçiz LOLOÇI

- Me mbi 30.000 fjale
- Me rreth 10.000 shprehje dhe frazeologjizma
- Me nje percaktim te perpikte te fushave te perdorimit te fjaleve
- Me nje skice te ngjeshur te gramatikes se serbishtes ne gjuhen shqipe

TITULLI: Fjalor Serbisht - Shqip
AUTORI: Prof.Dr.Hasan Çipuri
FORMATI: 70 x 100/16 (17 x 24 cm)
FAQE: 700
ISBN:99927-1-757-2
ÇMIMI: 2600 leke (20 Euro)

Sapo eshte hedhur ne qarkullim Fjalori Serbisht-Shqip, pergatitur nga studiuesi dhe leksikografi i njohur Prof.Dr. Hasan Çipuri. Ky fjalor i jepet lexuesve pas nje boshlleku prej me se 22 vjetesh, qe kur u botua ne Prishtine Fjalori Serbokroatisht-shqip dhe anasjelltas, Shqip-Serbokroatisht. E veçanta eshte se tani, per here te pare do te kemi nje fjalor ne serbisht, te ndare nga ndikimet e gjuhes kroate ne te ashtuquajturen gjuhe serbokroate qe funksionoi ne ish-Jugosllavine e Pasluftes se Dyte Boterore.

Fjalori ka mbi 30.000 fjale, rreth 10.000 shprehje dhe frazeologjizma, ka nje percaktim te perpikte te fushave te perdorimit te fjaleve, nje gramatike te serbishtes ne gjuhen shqipe prej rreth 40 faqesh. Fjalori eshte i perdorshem dhe mjaft praktik nga kushdo ne shkolle, ne institucionet zyrtare, ne jeten e perditeshme, ne radhe te pare per te mesuar serbishten, por edhe per te lexuar letersi ne kete gjuhe. Autori Hasan Çipuri po punon intensivisht per pergatitjen dhe dorezimin se shpejti per shtyp te inversit te ketij fjalori, Fjalorin Shqip – Serbisht me po rrerth 30.000 fjale.

PJESE NGA PARATHËNIA

I shtyrë nga kërkesat e vijueshme të studentëve të Fakultetit të Historisë dhe Filologjisë (dega gjuhë-letërsi shqipe) dhe të Fakultetit të Gjuhëve të Huaja të Universitetit të Tiranës, ku prej vitesh mësohet gjuha serbe dhe gjuha kroate, ashtu si edhe gjuhët e tjera ballkanike, i hyra punës së lodhshme për hartimin e këtij Fjalori serbisht-shqip. Ky është fjalori i parë serbisht-shqip, që botohet pas ndarjes së serbokroatishtes në fillim të viteve '90-të në dy gjuhë të veçanta: në gjuhë serbe dhe gjuhë kroate. Këto dy gjuhë kanë funksionuar pranë njëra-tjetrës për një periudhë të gjatë historike me cilësinë e një gjuhe të përbashkët letrare për të dy popujt mbartës të tyre, sidomos pas Traktatit të Vjenës të vitit 1850 të gjuhëtarëve serbë e kroatë dhe reformës së gjuhëtarit të madh serb, Vuk Karaxhiçit, aty nga fundi i shek. XIX, duke pasur si bazë të përbashkët të folmen shtokaike (štokavsko narecje).

Në ish- Federatën Jugosllave, në vitin 1954, pas një anketimi që u bë në revistën "Matica srpska", u mbajt një takim, që u organizua për këtë qëllim, në të cilin u arrit në përfundimin se gjuha e kroatëve, e serbëve dhe e malazezëve është një gjuhë, kështu që është edhe gjuha letrare, e cila është zhvilluar rreth dy qendrave, Beogradit dhe Zagrebit, është një e vetme me dy shqiptime: ekavik dhe ijekavik (me të drejta të barabarta dhe me dy alfabete: latin dhe qirilik). Në bazë të këtyre përfundimeve, në vitin 1960 u botua "Drejtshkrimi i gjuhës letrare serbokroate"1. (shih: Zh.Stanojçiq - L.Popoviq, Gramatika srpskog jezika, Beograd, 1992, f. 19. -Težak - Babiq, Gramatika hrvatskog jezika, Zagreb, 1994, f.15.)

Edhe pse kjo gjuhë letrare e përbashkët, por me dy variante, nuk u njësua, derisa u nda në dy gjuhë të veçanta, siç u përmend më sipër, midis tyre ka aq shumë ngjashmëri, saqë kuptohen pothuaj plotësisht nga të dy popujt edhe pa përkthyes. Kjo ndodh për faktin se ato që të dyja janë bazuar në të folmen shtokaike, kanë të përbashkët strukturën dhe pjesën dërrmuese të fondit leksikor. Megjithatë, ndërmjet tyre ekzistojnë ndryshime në të gjitha nivelet gjuhësore dhe nuk kanë zbatuar asnjëherë një normë të përbashkët letrare.

Nisur nga ngjashmëritë që kanë dy gjuhët në fjalë dhe bashkëfunksionimin e tyre për një kohë, autori i fjalorit, me gjithë përpjekjet e bëra për të pasqyruar në këtë fjalor leksikun themelor të serbishtes për ballafaqim me shqipen, nuk mund të mëtojë se ka bërë një përzgjedhje të paqortueshme, gjë që do ta kishin të vështirë edhe vetë gjuhëtarët serbë e kroatë.

Ai ka bërë aq sa i kanë dhënë mundësi fjalorët e vjetër të serbishtes, e sidomos fjalori diferencues i kroatishtes me serbishten, botuar në vitin 1992 në Zagreb, të cilin e ka shfrytëzuar shtershëm. Po ashtu e ka ndihmuar shumë përvoja më se 40-vjeçare e përkthimeve dhe e mësimdhënies në Universitetin e Tiranës dhe në institucione të tjera mësimore të vendit. Fjalori serbisht-shqip rrok 35.000 njësi leksikore (fjalë, shprehje dhe frazeologjizma).

Ai do t'u vijë në ndihmë përdoruesve të sferave të ndryshme profesionale, studentëve, përkthyesve dhe gjithë atyre që janë të interesuar për gjuhën serbe. Fjalori përfshin pjesën kryesore të fondit të përdorshëm të serbishtes së sotme, si edhe një sasi të konsiderueshme termash shkencorë e teknikë, që kanë denduri përdorimi në kohën e sotme. Fjalët janë zbërthyer në të gjitha kuptimet e tyre dhe janë ilustruar me shembuj të larmishëm përdorimi konkret e të figurshëm.

Në fjalor nuk janë vënë arkaizmat, krahinorizmat dhe shprehjet e ligjërimit familjar. Gjithashtu nuk janë përfshirë turqizmat, neolatinizmat e ndërkombëtarizmat, që përkojnë fonetikisht ose që kanë trajta të njëjta në të dyja gjuhët, gjë që përkthyesi a studenti mund ta kuptojë me lehtësi. Emrat gjeografikë dhe emërtimet e njerëzve sipas vendbanimit a prejardhjes së tyre janë vendosur në një shtojcë më vete në fund të fjalorit për lehtësi shfrytëzimi.